Kevin uit Lommel werd niet zo lang geleden aangevallen door vijf minderjarige jongeren. Kevin heeft de mentale leeftijd van een vijfjarige en is op het moment van het voorval met zijn go-cart het park aan het mooimaken. Mijn hart bloedt als ik het hoor.
Niet lang daarna voel ik een kramp opkomen. Ik zet mij schrap, want ik voel het onweer, een extra lading verdriet naderen. De oproepen om dit streng of zwaar te bestraffen. Strenge straffen lijken vaak de enige manier om hier “gepast” op te reageren. En zowaar, ze komen heel snel. In alle kleuren van het politieke spectrum en vanuit alle hoeken van de maatschappij.
“Ben ik dan de enige?”, vraag ik mij af. De enige die snapt dat straf zelden helpt om te bereiken wat we ermee voor ogen hebben. Ziet iemand hoe pijnlijk ironisch het is dat we eigenlijk alleen maar extra zinloos geweld aan dit verhaal toevoegen? Zinloos geweld, omdat straffen, het opleggen van lijden, niet werkt of de slechtste optie is om te komen tot herstel, inzicht, gedragsverandering en preventie. Ben ik alleen in mijn overtuiging dat er altijd “goeie” redenen zijn waarom mensen doen wat ze doen, dat we daar vaak minder controle over hebben dan deze selfmade-maatschappij ons wil doen geloven en dat we dat in zekere mate los kunnen (of zelfs moeten) trekken van het (zeer) kwalijke effect dat bepaald handelen kan hebben op anderen?
Het toeval (aka het algoritme) doet één van de volgende dagen het gesprek van Zwijgen is geen optie met Marjan Gryson passeren in mijn feed. Ik beluister het nog eens integraal en ik weet het weer. Neen, ik ben niet alleen. Ik ben niet de enige die gelooft dat er geen reden is om een mens op te geven.
Niet lang daarna luister ik nog eens naar de voordracht van Bruce Waller op de Justice without retribution conference van 2017 in de Ugent en voel opnieuw de bevestiging die ik zoek: rechtvaardigheid is de term die we gebruiken om een straf, de emotionele drang om terug te slaan, te rationaliseren eerder dan dat straf het zinvolle gevolg is van geweld en lijden. Door te beseffen dat het nooit rechtvaardig is, ook al hebben we soms geen andere keuze dan te reageren met opgelegd lijden, komen we al een heel eind. Ook in de ted talk van Raoul Martinez (Creating Freedom) en het boek “Behave” van Robert Sapolsky dat ik momenteel probeer te doorworstelen, vind ik troost en begrip. Eens je begint te zoeken naar een antwoord op de waarom-doen-mensen-wat-ze-doen-vraag en de wat-moeten-we-daar-dan-mee-vraag, is het moeilijk om simpele conclusies te trekken. Het is helaas geen wiskundige oefening waarmee we door een dubbele negatief iets positief kunnen maken.
We zouden gebaat zijn bij wat meer voorzichtigheid, twijfel en ruimte voor verdriet dan er nu is. En wat echt deugd doet: ik weet het terug zeker, ik ben echt niet de enige die daar over wil nadenken en ik ben niet de enige die niet tevreden is met een simpele oplossing die (grote) stukken van de realiteit moet negeren om geruststellend te zijn.