Open brief aan de universiteit Gent (en allen die het aanbelangt of interesseert) naar aanleiding van opstarten van de procedure tot uitsluiting van Dries Van Langenhove (omwille van de pano reportage over schild en vrienden)

Als gediplomeerd jurist, gediplomeerd loodgieter en iemand die wil meewerken aan maatschappelijke verandering en verbetering kon de gelijkenis met Dries Van Langenhove niet treffender dan in mijn/ons geval. En toch kan de manier waarop we in het leven staan en hoe we die verandering zien en willen bereiken op veel vlakken waarschijnlijk niet veel verder van elkaar staan.

Ik schrijf deze brief als ex-(rechten-)student van uw instelling die en als actief lid van de maatschappij dat probeert te doen wat onder andere door uw instituut – de UGent – aan ons allen wordt gevraagd: “Durf denken.”

Het voornemen om de heer Van Langenhove van de universiteit uit te sluiten komt als volgt over:
“Je mag mensen niet uitsluiten of oproepen om mensen uit te sluiten, dus wij – de universiteit – gaan net dat met jou doen… je uitsluiten”. Het is in die zin vergelijkbaar met de absurditeit in strafrecht waar we mensen willen bijbrengen dat ze geen leed mogen berokkenen door ze leed te berokkenen of in de opvoeding, waar we geacht worden kinderen te leren dat ze niet mogen pesten of uitsluiten door ze te pesten – “als je niet doet wat ik zeg, neem ik jou [ x ] af” – of ze uit te sluiten – “Jij mag in de hoek gaan nadenken over wat je hebt gedaan”.

Begrijp mij niet verkeerd, ik versta het sentiment, het is mij verre van vreemd. Iemand die zaken op een compleet andere manier dan onszelf wil oplossen, roept nogal eens weerstand en soms zelfs walging op. De vraag is of het verstandig is om toe te geven aan de eerste voornemens en gedachten waar dergelijke emotionele impulsen toe aanzetten.

Het klinkt misschien gek, maar deze jurist, nu ondernemer, die uit uw schoot voortkomt, heeft zeer veel vragen bij onder andere het strafrecht dat daar werd (en nog steeds wordt?) gedoceerd en in de maatschappij wordt gehanteerd. “Waarom dan?”, vraagt u zich misschien af. Wel hierom: Het strafrecht is onder andere ontstaan vanuit de nood om de individuele emotionele (wraak)reactie – op wat in het leven al een misgaat – te “rationaliseren”, te kanaliseren en te institutionaliseren. Laat daar net het schoentje wringen. In hoeverre komt de strafrechtelijke reactie (waar ook in dit dossier mee wordt geschermd) tegemoet aan die noden?  Ik wil vragen om te durven denken over strafrecht. Om te kijken of wat op de banken van uw instituut wordt doorgegeven aan de volgende generaties niet toe is aan vervanging. U leest het goed, niet bijschaven, vervangen. Om na te denken over de zin en vooral de onzin van de straffende component in dat strafrecht.

“If crime hurts, justice should heal” ^[01] zie het filmpje aan het einde van deze brief

Wordt het niet tijd om met open ogen en open geest te kijken naar strafrecht en om vast te stellen dat het straffende element – opleggen van lijden bovenop het dragen van gevolgen en nemen van verantwoordelijkheid voor onze daden – weinig tot geen zin heeft, dat het hoegenaamd niet tegemoetkomt aan de noden die er zijn: om slachtoffers echte genoegdoening te geven^[02]Slachtoffers hebben zelden voldoening op lange termijn door een dader gestraft te zien. Dat lost ook niets op. Zie daarvoor bijvoorbeeld het werk van Marshall Rosenberg rond geweldloze – verbindende communicatie en de vele voorbeelden uit zijn praktijk van bemiddeling en conflictresolutie en de mensen die met zijn model aan de slag zijn. Denk daarbij ook aan mensen die bezig zijn met bemiddeling en herstelrecht – restorative justice. , daders (hopelijk) op het “rechte” pad te krijgen ^[03]Als straffen zo goed werkt, waarom is er dan zoveel recidivisme? En hoe werkt straffen trouwens? Willen we mensen echt laten springen voor een koekje of zijn andere benaderingen mogelijk? Zie bijvoorbeeld: Punitive damages door Alfie Kohn. Zie ook: “Crimes of punishment” door Dorpat. en om niet toe te geven aan de (verstaanbare maar niet helpende) emotionele drang om te vergelden. In hoeverre verschilt het maatschappelijk opleggen van lijden van het individuele wraaknemen? En als er eigenlijk niet zoveel verschil is, waarom is het dan nog verantwoordbaar dat we dat als maatschappij wel als signaal blijven geven, dat we moeten straffen – lijden opleggen – en dus moeten vergelden?^[04]In een iets bredere context dient ook verwezen te worden naar de discussie over vrije wil, morele verantwoordelijkheid en de gevolgen die daar aan hangen. Zie daarvoor bijvoorbeeld dit razend interessante online symposium nav het gelijknamige boek: “The stubborn system of moral responsibility”

Mensen als de heer Van Langenhove mogen dan wel strategieën en methodes (voor ogen) hebben die haaks staan op hoe “wij” de zaken willen zien gebeuren, de gevoelens en behoeften die erachter schuilgaan zijn mij – en ik durf zelfs te stellen niemand ^[05]Zie daarvoor: “Het hart van de duisternis” van Jan De Laender – vreemd. Ook ik ken kwaadheid, angst en verdriet om wat ik zie gebeuren in de wereld. Ook ik wil bijdragen, gehoord worden, ergens bijhoren en verandering en verbetering zien en mee realiseren. En hoewel ik geen heil zie in zijn methodes^[06]Waarbij we rekening moeten houden met “the paradox of tolerance“, zie ik ook geen oplossing in het louter aan de kant zetten van iemand.^[07]”Is dat voor iedereen die anders denkt of doet / over de schreef gaat?” Ja. Dat is toch de bedoeling, ja. Er is een reden waarom hij dit doet en waarom zoveel mensen hem daar in volgen. Doen alsof ze gek zijn en niet menselijk, doet de overtuigingen van de vermeende dader niet weggaan, het doet andersdenkenden alleen maar meer in de verborgenheid verder etteren tot er niets meer te doen valt aan een zere wonde die net lucht en heling nodig heeft. Voor zover ik weet kiezen dokters pas voor amputatie als het echt niet anders kan. Wel ik geloof niet dat we zo vaak naar amputatie moeten teruggrijpen als nu het geval is. ^[08]Ik durf zelfs in vraag te stellen of we uberhaupt ooit mogen teruggrijpen naar dergelijke drastische maatregelen. Inspiratie daarvoor vond ik bijvoorbeeld in het interview van Zwijgen Is Geen Optie met Marjan Gryson, die daar stelt: “Er is geen reden om iemand op te geven”.^[09] Dit is dus geen pleidooi om ze maar te laten doen, integendeel. Het is een oproep om er echt iets aan te veranderen in plaats van ze weg te zetten en net naïef te doen alsof ze er niet zijn.

We willen dat daders begrijpen wat ze in onze ogen misdoen, maar een straf zorgt helemaal niet voor dat begrip. We willen daarbovenop dat daders hun manieren veranderen naar iets constructiefs, maar hoe kunnen we überhaupt weten hoe we die veranderingen kunnen verwezelijken als we niet eens (opr)echt lijken te begrijpen waarom “de daders” het op een (compleet) andere manier willen aanpakken. Er is nog maar weinig gedragen verandering tot stand gekomen door mensen weg te zetten en uit te sluiten als idioot.^[10] Zie onder andere dit artikel: “When in doubt, shout – why shaking someone’s beliefs turns them into stronger advocates”. Wederom kan hier verwezen worden naar het werk van Marshall Rosenberg rond verbindende communicatie maar ook bijvoorbeeld het werk van Donna Hicks rond waardigheid in haar boek “Dignity”.

Ik durf oprecht te vragen om als instituut van onderzoek te onderzoeken of we niet beter het systeem (strafrecht) in vraag stellen dan te kijken hoe we het systeem kunnen aanpassen. Of we het institutionaliseren van de menselijke wil tot vergelding en straffen niet beter vervangen door echte menselijkheid, een systeem ^[11]Een systeem met meer dan één benadering en waarbij de regels geen doel worden. Daarbij kunnen we ons bijvoorbeeld laten inspireren door het herstelrecht dat oog heeft voor alle betrokkenen en gevolgen. Ik wil u vragen om na te gaan of er geen alternatieven zijn die veel meer tegemoetkomen aan de vraag van eenieder. Ik doe dit in de eerste plaats omdat uitsluiting van de heer Van Langenhove hoegenaamd niet tegemoetkomt aan de vraag van de getroffenen naar een systemische, institutionele verandering en omdat het hun nood aan genoegdoening niet vervult. In de tweede plaats vraag ik het omdat de verandering die we bij de dader(s) voor ogen hebben niet kan komen zonder begrip en inzicht. Straffen lijkt mij in die zin irrationeel dat we van mensen verwachten dat ze tot het nodige inzicht (en liefst ook nog de verandering van gedrag) zullen komen door hen te doen lijden.

Loskomen van straffen vereist een omslag van kijken wie de schuldige is, naar “wat is er misgegaan, waarom en hoe kunnen we tot een oplossing komen die door allen gedragen is?”. Het vraagt ook van ons om te kijken naar hoe we ervoor kunnen zorgen dat de dader begrijpt wat ie heeft gedaan, het slachtoffer echt heling krijgt voor de geslagen wonden en wat wij, de maatschappij kunnen ondernemen om te proberen voorkomen dat we nog een keer tegen dezelfde steen aanlopen?

Ik vraag dus om hetzelfde te doen als wat u van ons vraagt: durf denken. Maar ik wil u oproepen om (veel) verder te gaan: durf ook te doen. Durf te tonen dat een instituut en een systeem de individuele chaos en emotie kan overstijgen en kan komen met een echte oplossing. Durf in dit dossier (en alle daaropvolgende) de grondslag leggen voor een volledige verandering van een systeem, zodat slachtoffers echt gehoord en gezien worden en daders echt begrijpen wat de impact is van hun handelen en door inzicht komen tot gedragen veranderingen in hun gewoontes. Durf de moeilijke keuze te maken en te roeien tegen de stroom die vraagt om iemand weg te zetten. Durf te kiezen voor het compleet bannen van straffen – opleggen van lijden en durf te kiezen voor echte – maar misschien moeilijkere, genuanceerdere, zinvollere – oplossingen. Durf het ook op te nemen in onderzoek en in het curriculum om het daarna uit te dragen zodat er op maatschappelijk vlak iets verandert ten goede.

Er zijn ondertussen massa’s mensen die geloven dat het tijd is voor verandering. Dit is een mooie samenvatting:

Bron: Restorative Justice Animation & Resources – Metta Center

Check ook deze ted talk Restorative Practices to Resolve Conflict/Build Relationships: Katy Hutchison at TEDxWestVancouverED

Ik wil er mij niet vanaf maken met enkel deze tekst. U mag mij contacteren om te zien hoe ik kan bijdragen – met informatie, mensen en mijn eigen inspanning – aan de verandering die zo nodig is en waar zovelen om vragen.

Met dit onderwerp zeer nauw verbonden, maar misschien voor een andere/volgende keer: Hoe zou het nog zijn met verbinding? 

Deze vraag naar bedachtzaamheid en verandering wordt gesteund door:

Jurgen Peeters van De Onderstroom (waar het ook als gastblog verschijnt)

Marjan Gryson van vzw Touché

Corrylaura Van Bladel van Bla-Bla Geweldloze communicatie in Vlaanderen