Om de zoveel tijd worden de cijfers gepubliceerd van de zelfstandigen die zich onder de armoedegrens bevinden. Het stukje werd initieel geschreven als reactie op een dergelijk artikel. Deze tekst is echter veel breder bedoeld dan enkel de problematiek van arme zelfstandigen. Ik heb meestal niet de tijd om een blikje en een chipje ter hand te nemen en mij deftig te installeren alvorens de slachtpartij van start gaat. Het maakt niet uit wie begint, de nuance wordt vliegensvlug naar de prullenmand verwezen en onconstructieve bagger vliegt in het rond. Een zelfstandige wordt plots “de zelfstandige” en een werknemer wordt plots “de werknemer”.

Social-onzin-stoppers zijn teksten die ik heb geschreven als reactie op de steeds terugkomende patronen, dooddoeners en andere onaangename processen in discussies op sociale media. De boodschap van deze stop-berichten is altijd: discussieren op een niet-constructieve manier is zinloos.

Telkens ik er in slaag om mij niet (volledig) te identificeren met één kant van de discussie, zie ik een aantal zaken:
Ik stel vast dat dergelijke artikels niet zeggen – meestel, degene die ik tot nu toe las toch – wat de oorzaak is dat die zelfstandigen onder die grens zitten. Die zeggen ook niet dat iedere zelfstandige die zich in die positie bevindt, zichzelf beklaagt, de situatie oneerlijk of onbegrijpelijk vindt en daar sowieso iemand anders de schuld van geeft.

Daarnaast stel ik ook vast dat in de vergelijking tussen “de” zelfstandige en “de” werknemer die in de discussies naderhand aan bod komt, even absurd is als die tussen een bandwerker in loondienst tegenover een vertegenwoordiger of manager in loondienst of de verschillende invullingen die gegeven kunnen worden aan een job in de openbare sector.^[01]Voor alle duidelijkheid, ik vind de één niet beter dan de ander. Ik weet wat ik verkies, maar dat maakt iemand anders zijn keuze niet.

De discussie wordt volgens mij ook altijd gevoerd tussen mensen die eigenlijk beter aan hetzelfde zeel zouden trekken. De “kleine” zelfstandige / kmo’s en de werknemers / ambtenaren hebben meer gemeen van belangen dan zo een discussie ooit doet blijken. En dat is heel handig om de aandacht af te leiden van de echte zaken die mogen / moeten veranderen. Zoals het feit dat er armoede is! Zowel onder werknemers, zelfstandigen, werklozen als gepensioneerden. Willen we daar even hard strijden voor een oplossing als we elkaar soms (digitaal) de haren in vliegen? Let’s get to it.

Kijk voorbij de vorm en zie dat ongenoegen aan een schijnbare kant van de discussie (zelfstandige / werknemer) wil zeggen dat er iets leeft. Vraag gerust of het terecht is, maar druk het niet weg als iets dat onbegrijpelijk en onmenselijk is. Tegelijk begrip opbrengen en in vraag durven stellen om constructief samen te werken in plaats van verdelen. Sounds like a plan?

Voor de mensen die geinteresseerd zijn, ga ik hieronder in op een aantal van de vaak aangehaalde zaken, om te tonen dat het zoals steeds complexer en genuanceerder is dan op het eerste zicht lijkt alsook dat in het echte leven twee negatieve zaken (onrecht voor zowel de zelfstandige als de werknemer) geen positief maken, maar de wedstrijd opbieden in onrecht weg gaat van een oplossing / verandering.^[02]Ik versta ook dat mensen die heel ongenuanceerde stellingen plaatsen niet noodzakelijk de complexiteit van een dossier niet zien en/of begrijpen.

• “Dat zijn de officiële cijfers, nu de echte graag”. (variant: “dat is dan de witte rekening, mag het zwart er ook bij?”) Tuurlijk zijn er fraudeurs, ook onder de kleine zelfstandigen. Maakt dat iets goed voor de mensen die echt in armoede zitten?Variant: “Ik ken een zelfstandige die ook onder die grens zit, met drie BMW’s op zijn oprit”. Yes, een paar voorbeelden maken alles ongeldig. Alsof een aantal werknemers die zwartwerken, zwartwerkers maakt van alle werknemers. Grappig ook dat het morele bezwaar precies niet kan spelen bij zelfstandigen die, voor zover ik laatst controleerde, ook nog steeds mensen zijn met een geweten.Ook hier opmerkelijk hoe soms wordt uitgegaan van een absolute verdeling: als ge fraudeert zijt ge slecht, anders zijt ge goed. Really? Dan ben ik ook een slechte mens als ik ooit een snoepje heb gestolen, een leugen heb verteld – behalve als’t goed bedoeld was zeker ;-). Ik hoop dus dat er ruimte is voor goeie mensen die af en toe een slechte beslissing nemen of voor goeie mensen die zeer redelijk bijdragen maar een extra voor zichzelf gerechtvaardigd vinden, zonder daarbij rekening te houden met een groter belang – of de regels (waar uiteraard ook altijd gediscussieerd kan worden over die rechtvaardigheid, maar zelden tot een vergelijk zal gekomen worden zonder een beetje redelijkheid en introspectie) Moving along.
• (ter verdediging van de zelfstandige dan) “De zelfstandige werkt 48 uur per dag, heeft geen voordelen, laat alleen maar op zijn kop kakken en moet nog dank u zeggen ook” (voor de duidelijkheid: een licht overdreven voorstelling, voor dramatisch en komisch effect)Er zijn zelfstandigen die meer verdienen dan ze ooit nodig hebben.^[03]De discussie over de moraliteit daarvan is voor een andere keer. En ik ben het niet eens met de stelling dat het moet kunnen puur “omdat het kan”. Er zijn zelfstandigen die het gewoon goed hebben. Mensen die een evenwicht proberen zoeken tussen werken en leven. Tussen eigen gewin en verantwoord handelen. Ieder op zijn manier, met soms grote onderlinge verschillen, zoals bij werknemers. Ik sta ook telkens versteld van de voorstelling alsof het onmogelijk is dat meerdere belangen tegelijk spelen en in evenwicht worden gehouden. Kiezen voor mijn broodwinning is niet noodzakelijk^[04]soms zelfs integendeel – ook daar kan ik serieus over uitwijden een vermindering aan verantwoord zijn van de ondernomen activiteit.
  Maar ook dit neemt niet weg dat er zelfstandigen zijn in de armoede. (En dat er werknemers zijn in de armoede uiteraard)
• “Als het zo slecht is, moeten ze maar iets anders doen” Niemand zegt dat het zo slecht is zonder te veel te veralgemenen. Elk statuut heeft zin voor- en nadelen. Sommige mensen kiezen voor andere zaken dan financieel gewin, ook zelfstandigen. Dat wil nog niet zeggen dat ze zich niet zouden mogen beklagen, dat ze geen spijtig mogen hebben van een keuze of geen verbetermogelijkheden kunnen zien.
  Alsof het daarnaast zo simpel is om het op te lossen. Net zoals de oplossing voor werknemers / werklozen in armoede nooit eenvoudig is, is ze dat niet voor een zelfstandige in moeilijkheden. (Variant: “Zelfstandig zijn = keuze”)
• woordkeuze: “er zijn ongetwijfeld een aantal [personen die tegendeel bewijzen van eigen standpunt] maar velen [vallen onder bewijs van eigen standpunt]”. Ik heb nog maar weinig mensen statistisch onderzoek weten doen om tot die verdeling te komen. En degenen die dat zouden doen, kiezen beter voor duidelijker termen dan deze vage begrippen die alleen maar meer discussie teweeg brengen (“nee het zijn er niet veel, misschien wel aardig wat, maar zeker niet veel” – Bedankt om dat op te klaren)
• “Dat zijn [oordeel over wie die zelfstandigen dan wel zijn]” Alsof de zelfstandigen onder de armoedegrens geen uiterst diverse groep zou zijn. Het zijn heus niet allemaal jongeren die geen werk vinden. Ook ouderen jagen soms hun droom na om dan te moeten vaststellen dat die misschien iets (veel) anders is dan ze zich hadden voorgesteld. Wil nog niet zeggen dat ze niet tevreden zijn. Wil ook niet zeggen dat het een permanente toestand is.^[05]bijvoorbeeld eerst een paar jaren zwaar investeren om pas daarna te renderen
• “Als het zo goed is, doe het dan zelf” (kan in alle richtingen gebruikt worden) – Hoewel het juist is dat het heel moeilijk is om de ander zijn situatie in te schatten en volgens mij zelfs niet te vergelijken valt, heeft een dergelijk statement zelden het gevolg dat de andere persoon tot dit inzicht komt (als hij dat eigenlijk al niet weet) in plaats van gewoon te willen verder reageren.
• “[ander standpunt in de discussie] heeft [wat wordt veronderstelt voor de ander een voordeel te zijn] als voordeel” – bijvoorbeeld: zelfstandigen hebben subsidies, verzekeringen kosten, goeie boekhouders, achterpoortjes, … kortom zelfstandigen hebben het gemakkelijk, maar ook: werknemers hebben sociale zekerheid, vakantie, vakantiegeld, eindejaarspremie, sociaal verlof, … kortom werknemers hebben het gemakkelijk.Het is niet nodig dat de ander het makkelijk heeft om het zelf lastig te mogen hebben. ‘t leven is bij momenten lastig. En ja, als niet in uw basisnoden wordt voorzien is dat levensbedreigender dan anders, zowel voor een werknemer als voor een zelfstandige. Maar “lastig”, “moeilijk”, “zwaar” etc. zijn heel subjectieve elementen van de persoonlijke belevingen^[06]Ja ook een multimiljonair moet zware keuzes maken, krijgt te maken met verlies, is onzeker, heeft het “lastig” en iemand die wordt verweten van het makkelijk te hebben (alsof het altijd een feest is) gaat in de verdediging.Elk onrecht, elke pijn (bvb in de vorm van het lastig hebben) heeft recht op zijn plaats. Het één hoeft niet ten koste te gaan van het ander. Er hoeft ook zelden een vergelijking gemaakt te worden ^[07]behalve dan bvb bij het stellen van prioriteiten in uitgaven met overheidsgeld. Daar lijkt mij ook nog een wel een uitdaging. Zonder daarmee te zeggen dat elke overheidsuitgave per definitie niet zorgvuldig gebeurt.Specifiek wat de kosten van zelfstandigen betreft is het nogal moeilijk daarover te oordelen als je de specifieke situatie niet kent en de berekening niet (goed) onder de knie hebt. Het ziet er vaak rooskleuriger uit dan het is. Die regels zijn er voor een reden. Dat ze voor verbetering vatbaar zijn, dat kan. Dat maakt ze niet onverantwoordbaar / slecht over de hele lijn. Misbruik veegt ze evenmin algemeen van tafel (zie hierboven). Controle en reactie is uiteraard nodig.Voor zover ik weet heeft een werknemer ook het recht zijn beroepskosten te bewijzen en af te trekken als die de forfaits overschrijden, maar ik kan mij vergissen. Aftrekbaar wil nog altijd zeggen dat ge die centen eerst moet hebben en enkel dat ge 1 rondje belastingen moogt overslaan omdat ge de kost in kwestie wilt aanwenden voor uw beroepsuitoefening. Wat ge wint door die uitoefening, met de gemaakte kosten, blijft belast worden, en niet weinig.
• “Ge zijt verzuurd” – “Ow, echt? Dat wist ik niet, ik trek mij terug voor bezinning” – said nobody ever in the heat of an argument
• “Het is erg hoe ze hier weer allemaal zitten te oordelen” – Ja, maar ‘t is ook begrijpelijk. ‘t is ook vaak sterker dan mezelf. Maar goed nieuws: ‘t is nooit te laat om aan de noodrem te trekken.
• “Het is erg hoe [een andere groep] denkt over [de groep ter sprake]” – vb. “Het is erg hoe de Vlaming over ondernemend vlaanderen denkt” – Het is inderdaad betreurenswaardig maar niet onbegrijpelijk dat er soms ongenuanceerd wordt gedacht over een groep, maar ik betwijfel dat de eigen veralgemening zelden niet vatbaar is voor discussie.
• “Het probleem ligt niet bij [groep ter sprake] maar bij [andere groep]” – zelfde bedenking als hierboven
• Mensen die “tot dezelfde groep behoren” van de discussie (lees: eigenlijk overeen komen van mening) beginnen de fouten in de redeneringen aan te halen, niet om elkaar te helpen, maar alsof het echt een wedstrijd punten scoren is. (wederom, heel verstaanbaar en menselijk, maar niet helpend) Note: ‘t is ‘t leven, na de schoolbanken doen punten er niet meer toe. En als dat u vragen doet stellen over het quantificeren van competenties, goed.
• Zelfstandigen hebben anderen nodig als ze willen groeien buiten het niveau dat ze  alleen kunnen bereiken. Ze mogen dankbaar zijn dat er werknemers zijn die hen daarbij willen helpen. Werknemers mogen eveneens dankbaar zijn dat er zelfstandigen zijn die hen willen werk geven. Maar de dankbaarheid mag best in twee richtingen stromen als de verstandhouding goed is. Een slechte verstandhouding moet worden aangepakt (in welke richting het ook scheef gaat, en mag ik denken dat het zelden enkel van één richting komt?). Dankbaarheid in de plaats van vanzelfsprekendheid zou velen iets positiefs kunnen brengen.Ik hoop dat een werknemer meer mag dan “doen wat hem wordt opgedragen” Ik denk dat de situatie van werknemer bekijken als onderdanig niet zal leiden tot een evenwaardige situatie (niet noodzakelijk gelijk). En ik denk dat mensen zich nog altijd gelijkwaardig (in al hun verschillen) willen voelen.
• De mens redeneert en reageert soms heel. Uit eigen ervaring heb ik klanten (particulieren, die in loondienst werkten) die na een hevig betoog pro stakingen, pro sociale verdeling en tegen egoïsme vroegen of het zonder factuur kon. Ik kijk daarnaar met een mix van gevoelens. Dat is grappig en spijtig tegelijk. En alvorens hen daarvoor te veroordelen, probeer ik diezelfde tegenstrijdigheid in mezelf te zien. We zijn allemaal bollen irrationaliteit en onnozelheid, met uitzonderlijke momenten van helderheid. Dat ontkennen is beter willen zijn dan we kunnen.

ik kan nog wel even doorgaan, maar het blijft vaak een herhaling van hetzelfde, maar dan anders.
Wie weet vul ik in de toekomst nog wel aan.

Kunnen we nu stoppen met de discussie op deze manier en een alternatief zoeken of het even laten rusten? Zo belangrijk zal onze bijdrage niet zijn.

Veel liefs, Pieter